Kościół pw. Wniebowzięcia NMP – malowidło pasyjne na ścianie południowej
Modlitwa w Ogrójcu i Niesienie krzyża, ok. 1400
187 x 280 cm, malowidło ścienne – tempera na pobiale wapiennej
ZABYTEK
Symultaniczny obraz z przedstawianiem Ogrójca i Niesienia krzyża to rzadkie świadectwo nowych postaw w pobożności przełomu XIV i XV w. Modlitwa w Ogrójcu należy do najstarszych realizacji tego tematu (popularyzującego się dopiero od ok. 1400r.) w państwie zakonnym, ale nie było to jedyne dzieło o tej tematyce w Toruniu. W kościele św. Jana znajdował się kamienny Chrystus Ogrójcowy z ok. 1390 (obecnie w MZM w Malborku), w tym samym malowidło ze sceną ogrójcową czasie wykonano też w świetlicy kamienicy rodu Reussów przy ul. Żeglarskiej 16.
Malowidło ma przede wszystkim kontekst pasyjny i łączy się kultem Męki Pańskiej, ale można je interpretować również w duchu devotio moderna, której wątki docierały do Prus z bezpośrednio z Pragi Oba tematy: Modlitwa w Ogrójcu, obrazująca ludzką słabość Zbawiciela a zarazem dostarczająca wizualnego wzorca dla żarliwej modlitwy, oraz Niesienie krzyża – silnie akcentowane przez mistyków i teologów devotio moderna jako model doskonałej realizacji drogi do zbawienia zgodnie z przesłaniem Ewangelii, są ilustracją mistycznych ideałów Imitatio Christi (naśladowania Chrystusa) i Compassio (współcierpienia). Na dolnej bordiurze malowidła zachował się fragment łac. inwokacji modlitewnej Miserere nostri, Domine, miserere nostri („Zmiłuj się nad nami Panie, zmiłuj się nad nami”); napis na banderoli wychodzącej z ust Chrystusa jest niestety nieczytelny. Obraz jest nie tylko świadectwem duchowości franciszkańskiej, ale też prywatnej dewocji o kontekście pasyjnym, kwitnącej w miastach pruskich w początku XV wieku, z upodobaniem realizowanej przez laikat w przestrzeniach kościołów mendykanckich.
Stan zachowania i stopień rekonstrukcji nie pozwalają na szczegółową analizę formalną, choć z całą pewnością można stwierdzić, że malowidło wykonał warsztat toruński, pracujący pod silnym wpływem sztuki czeskiej, najpewniej kręgu Mistrza Emaus (potraktowanie przestrzeni, proporcje sylwet, błękitne tło).
HISTORIA
Malowidło stanowiło część wystroju narożnej kaplicy, zaopatrzonej we własne krzyże konsekracyjne. Jego związek (warsztatowy, fundacyjny) z przedstawieniem wotywnym na ścianie zachodniej nie jest jasny z uwagi na słaby stan zachowania tego drugiego. Układ przedstawień na malowidle należy czytać od lewej do prawej – wbrew osi liturgicznej kościoła – co także potwierdza niezależność wnętrza kaplicy, do którego zostało wprowadzone. Być może łączyło się z ołtarzem – jeśli przyjąć, że w kaplicach międzyszkarpowych ołtarze zlokalizowane były pod ścianą południowa.
Malowidło zostało zakryte w 1594 r. umieszczonym na ścianie epitafium Neisserów, odkryto je w 2006 r. przy demontażu zabytku dla celów konserwacji. Malowidło przeszło wówczas prace konserwatorsko-restauratorskie.
Monika i Juliusz Raczkowsy
*
Fot. VIS, IR Juliusz Raczkowski