Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty – chrzcielnica
Chrzcielnica, wys. 110 cm.
Czasza, brąz cynowy; 44,5 cm wys., średn. 87 cm, k. XIII w.
Trzon, wapień, k. XIII w.
Stopa, narzut z zaprawy na ceramicznym rdzeniu; średn. 106 cm., k. XIX w.
Przykrywa, drewno polichromowane, poł. XVIII w.
ZABYTEK
Na oryginalną średniowieczną strukturę składa się hemisferyczna czasza zdobiona arkadkami (w środkowej części) i pierścieniami (u dołu), odlana na wosk tracony z brązu dzwonowego, oraz cylindryczny kamienny trzon. Wzdłuż krawędzi czaszy biegnie majuskułowa inskrypcja (apotropaiczna?) z 65 znaków i krzyżyka inicjałowego, pozbawiona treści, bez odstępów i przerywników międzysłownych; zawiera ligatury VA, znak tyroński ET i litery przeważnie majuskułowe o różnych kształtach (niekiedy odwrócone o 90° lub w odbiciu lustrzanym): „+V 7 VA T D V A F n S R n V O D 7 VA D VA F S D P B A R 7 n n O A D P D O D VA S [znak nieliterowy] S n X A G O D X B E O B O S 7 D 77 C A O B A T I 7”. Na otoku umieszczono dwie główki lwów, służące dawniej do mocowania zabezpieczeń pokrywy. Pokrywa rzeźbiona w bujny ornament akantowy, zwieńczona pełnoplastyczną grupą Chrztu Chrystusa.
Chrzcielnica jest najstarszym dziełem rzemiosła odlewniczego zachowanym w Toruniu. Powstała najpewniej w lokalnym warsztacie glockengiessera: czasza kształtem i zdobieniem przypomina górną część czapy dzwonu. Jej poziom artystyczny jest bardzo niski (zarówno pod względem jakości rzemiosła, jak i dekoracji); w dość prymitywny sposób uzyskano kształt kielichowy, łącząc czaszę z surowo opracowanym kamiennym trzonem. Można przypuszczać, że ten dość kosztowny (mimo wad odlewniczych) obiekt powstał jeszcze w XIII w. i stanowi najstarszy obiekt z wyposażenia toruńskiej fary staromiejskiej.
HISTORIA
Chrzcielnica wymieniona w wizytacjach z 1647 r.: „Fons baptismalis ex aere fuso decenter adornatus cum clausura, intus mappa alba, extra rubro panno tectus; ahenum intus stanneum” przy pierwszym od wschodu filarze międzynawowym po stronie południowej. W XVIII w. zaopatrzona w pokrywę, którą musiała zastąpić istniejącą wcześniej pokrywę średniowieczną. W poł. XIX w. czaszę przemalowano olejno w różnobarwne kwiaty na białym tle (Ney 1843, Przezdziecki / Rastawiecki 1855), inskrypcję powleczono czarną barwą w warstwie tak grubej, że Kolberg, dla sporządzenia przerysu musiał wyskrobywać farbę spomiędzy liter (Kolberg 1872). Przemalowania czaszy musiały zostać usunięte przy okazji przenosin do Kaplicy Kopernika, prawdopodobnie to wówczas dodano też kolistą stopę (nie ma jej na przerysach u Przezdzieckiego/Rastawieckiego 1855–1858 i Kolberga 1872), wcześniej (Kolberg 1872) stała „na podstawie kamiennej oraz na podmurówce otoczonej podłogą, wywyższonej nad posadzkę kościoła na trzy stopnie”.
Chrzcielnica po pracach konserwatorskich w 2017 r.
Monika i Juliusz Raczkowscy
*
Fot. Juliusz Raczkowski