Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty – późnogotycki relief Zaśnięcia NMP
Relief Zaśnięcia Marii (Ostatnia Modlitwa Marii), warsztat toruński, ok. 1500
ZABYTEK
Pierwotna lokalizacja reliefu nie jest potwierdzona źródłowo. W literaturze powszechnie zakładany jest związek tej kwatery z retabulum przyfilarowego ołtarza o patrocinium NMP – BMV, ufundowanego w 1500 r. przez kanonika chełmińskiego i plebana kościoła w l. 1497–1510, Jana Schmolle (Smolle). Forma tego retabulum nie jest znana. W okresie nowożytnym rzeźba została zintegrowana z późnomanierystyczną nastawą ołtarza Zaśnięcia NMP przy pierwszym od zachodu filarze po stronie północnej (Strzesz: „Ad altare Dormitionis Mariae, veteri sculptum arte, nec usque quaqnam vulgari,optima consertum mensa”). W 1973 r. przeniesiona wraz z nią do Kaplicy Kopernika i umieszczona przy ścianie wschodniej, na wcześniejszym miejscu ołtarza św. Michała Archanioła (Anioła Stróża), pierwotnie miejsce późnośredniowiecznego ołtarza pw. św. Mikołaja, gdzie znajduje się do dziś.
Format kwatery sugeruje, że mogła ona stanowić część rzeźbionego awersu skrzydła bardzo dużej nastawy ołtarzowej o programie mariologicznym, lub – co bardziej prawdopodobne – wypełnienie środkowej części przyfilarowego tryptyku o wąskim korpusie, najpewniej z obustronnie malowanymi skrzydłami. Byłby to rzadki w sztuce regionu oraz na obszarze niemieckojęzycznym typ późnogotyckiego retabulum z kompozycją sceniczną w centrum. Relief prezentuje rozpowszechniony w XV wieku wariant tzw. Ostatniej Modlitwy Marii, z wyobrażeniem młodzieńczej Marii podczas modlitwy na kolanach, w asyście dwunastu apostołów modlących się lub biorących udział w rytuałach ostatniego namaszczenia / egzekwii. Relief nie znajduje analogii formalnych w sztuce Torunia ani regionu i nie był jak dotąd łączony z żadnym warsztatem. Charakterystyczna jest dlań konwencjonalizacja maniery. Twardy modelunek, uproszczenia kompozycyjne, niezborny sposób budowania głębi, nienaturalne skróty i deformacje anatomiczne oraz schematyzacja mimiki twarzy decydują o przeciętnej klasie artystycznej dzieła. Prezentuje ono za to niezły poziom rzemiosła, typowy dla późnogotyckiej produkcji cechowej, wyrażający się szczególnie w precyzji opracowania realistycznie traktowanych detali oraz w finezji ornamentalnych wykończeń. Wydaje się, że relief stanowi przykład przeciętnej produkcji cechowej, opartej na znajomości wzorców graficznych i typowych dla stylu łamanego rozwiązań formalnych, czerpanych z różnych źródeł.
Monika i Juliusz Raczkowscy
*
Fot. Juliusz Raczkowski